Een korte geschiedenis over de Romeinse gladiatoren van het Colosseum

Waan je in het oude Rome, waar het met bloed doordrenkte zand van de arena de verhalen vertelt van gladiatoren die vochten voor hun leven. Deze machtige krijgers hebben legendarische films geïnspireerd, zoals Gladiator van Ridley Scott en het tijdloze Spartacus van Stanley Kubrick. Maar wie waren deze oude strijders en wat maakte hen tot de ultieme entertainers van hun tijd?

Volgens de oude Romeinse historicus Titus Livius vonden de eerste gedocumenteerde gladiatorenspelen plaats in 264 voor Christus, toen Decimus Junius gladiatoren liet vechten tot de dood om zijn overleden vader te eren. De eerste officiële spelen vonden plaats in 105 voor Christus en werden al snel een populaire vorm van vermaak voor de elite van Rome tijdens het Republikeinse tijdperk. Deze dramatische wedstrijden toonden de macht van het Romeinse Rijk en toonden de persoonlijke zorg van de keizer voor het welzijn van het volk.

Pas in 72 na Christus bouwde keizer Vespasianus het Flavisch Amfitheater, zoals het Colosseum in die tijd werd genoemd, om te dienen als een speciale ruimte voor dergelijke evenementen, geschikt met een grondig geplande infrastructuur voor een aantal verschillende functies. Het kolossale amfitheater in het hart van Rome werd in slechts tien jaar voltooid en bood plaats aan meer dan 65.000 toeschouwers. Ter gelegenheid van de voltooiing hield keizer Titus, de zoon en opvolger van Vespasianus, 100 dagen lang onafgebroken feestelijke evenementen, waaronder dierenjachten, executies, muziekoptredens en natuurlijk gladiatorengevechten. 

Wie waren de gladiatoren?

De meeste gladiatoren waren slaven, criminelen of krijgsgevangenen, maar sommige vrije burgers deden vrijwillig mee voor een kans op roem. Deze strijders kwamen uit het hele Romeinse Rijk en zelfs vrouwen vochten af en toe als gladiator. Hoewel deze krijgers in het oude Rome vereerd werden en vaak roem en aanbidding kregen van het publiek, stonden ze laag in de sociale hiërarchie. Velen kwamen om in de arena, maar een selecte groep werd beroemd en drukte zijn stempel op de Romeinse geschiedenis.

De beroemdste gladiator van allemaal was Spartacus, die in 1960 werd vereeuwigd in de gelijknamige film met Kirk Douglas in de hoofdrol. Spartacus, een voormalige Thracische soldaat, leidde een massale slavenopstand in de Derde Servische Oorlog, samen met zijn Gallische gladiatoren Crixus en Oenomaus. Hoewel het Romeinse Rijk het rebellenleger uiteindelijk versloeg, inspireerden de heldendaden van Spartacus en zijn gladiatorenvolgelingen de politiek, filosofie en kunst. 

Veel meer gladiatoren bereikten in de loop der eeuwen een legendarische status. Priscus en Verus waren twee van de eerste sterren van het Colosseum, die hun vrijheid verdienden na een episch, urenlang duel dat eindigde in een gelijkspel. Spiculus was een van de meest gevierde en geliefde vechters tijdens het bewind van Nero. Nadat hij ten val was gebracht, wilde de beruchte keizer dat de gladiator hem zou doden, maar toen Spiculus niet kon worden gevonden, pleegde Nero zelfmoord.

Een van de meest beruchte gladiatoren was keizer Commodus, die regeerde aan het einde van de gouden eeuw van het Romeinse Rijk. De megalomane Commodus stond bekend om zijn optreden als gladiator in het Colosseum, wat tot grote controverse leidde onder de Romeinen. Naast de wreedheid die hij tentoonspreidde in de arena, rekende de keizer de stad Rome ook een exorbitant bedrag voor elk van zijn optredens.

Hoe trainden en vochten de gladiatoren?

In tegenstelling tot wat ze in films en televisieseries worden afgeschilderd, waren gladiatoren vaak goedgebouwd maar niet extreem gespierd, en behielden ze een vetlaag ter bescherming tegen oppervlakkige verwondingen. Hun dieet bestond voornamelijk uit gerst en andere eenvoudige koolhydraten. Ze leefden en trainden in gladiatorenscholen, zoals het Ludus Magnus, dat via ondergrondse tunnels verbonden was met het Colosseum. Hun trainingsregimes waren streng en methodisch, gericht op het leren van specifieke bewegingen. In de arena hadden gladiatoren verschillende wapens, harnassen en vechtstijlen. 

Onder de vele verschillende types was de iconische 'Murillo', die een helm met een vissenkraag droeg en een groot schild en een gladius hanteerde. De 'Thrax', vernoemd naar de Thraciërs, droeg een met een griffioen versierde helm, zwaaide met een gebogen zwaard en een kleiner schild en stond vaak tegenover een 'hoplomachus', die gewapend was met een werpspeer, kort zwaard en een rond schild. De 'retiarius' of nettenvechters hadden een unieke gevechtsaanpak, gewapend met een net en een drietand. De gladiatoren van Essedarius, die populair werden tijdens het bewind van Julius Caesar, reden de strijd aan op strijdwagens. 

Op de dag van de wedstrijd stroomde de menigte door 80 bogen het Colosseum binnen en vulde de tribunes in afwachting van de openingsstoet, begeleid door trompetten en fanfare. Na deze processie kwamen de gladiatoren tevoorschijn, maar hun gevechten waren gereserveerd voor de middag, na de ochtendjacht op dieren en het middaggebeuren ludi meridiani. Deze brute maar vaak zeer goed gechoreografeerde duels waren de populairste vorm van vermaak in het Colosseum.

Gladiatorengevechten volgden strikte protocollen en stonden onder toezicht van een scheidsrechter, vaak een gepensioneerde gladiator, een summa rudis genaamd. De gevechten waren enkelvoudige gevechten en duurden meestal 10-15 minuten, waarbij verschillende klassen gladiatoren het tegen elkaar opnamen op basis van ervaring en vaardigheid. Gevechten eindigden meestal in de dood of de overgave van de verslagen gladiator. De winnaar ontving geldprijzen, een palm van overwinning en soms een lauwerkrans voor uitzonderlijke prestaties. Degenen die consequent uitblonken konden hun vrijheid verdienen. De verslagen strijders kregen echter te maken met een mogelijke executie, bepaald door de keizer en beïnvloed door de wensen van de menigte.

Als amusementscentrum vonden er in het Colosseum nog veel meer spectaculaire evenementen plaats. De geënsceneerde zeeslag, bekend als 'naumachia', was een van de spannendste. Deze evenementen met echte schepen en strijders vonden plaats in kunstmatige meren en bootsten de spanning van een zeeoorlog na. Zeegebeurtenissen waren zeldzaam en meestal voorbehouden aan speciale gelegenheden, zoals de triomf van Julius Caesar in 46 voor Christus. 

Waarom eindigden de gladiatorenspelen?

Het tijdperk van de gladiator kwam echter tot een einde in de 4e eeuw na Christus. Tegen die tijd had het Colosseum aanzienlijke schade opgelopen door branden en aardbevingen, maar van cruciaal belang was dat het Romeinse Rijk een reeks financiële, politieke en sociale problemen had gekend. Christelijke keizers waren over het algemeen tegen het concept van gewelddadige spelen en in 435 schafte Valentinianus ze uiteindelijk af.

Toch is de invloed van de gladiatorenspelen terug te zien in verschillende aspecten van de moderne cultuur, van sport en entertainment tot onze fascinatie voor de oude geschiedenis. De sensatie van gevechten en de aantrekkingskracht van roem en fortuin blijven het publiek boeien, net zoals in het oude Rome. Moderne sporten zoals boksen, gemengde vechtsporten en professioneel worstelen delen een aantal overeenkomsten met de gladiatorenwedstrijden uit het verleden. 

Hoewel er regels en veiligheidsmaatregelen zijn ingevoerd om deelnemers aan deze hedendaagse sporten te beschermen, blijft de onderliggende aantrekkingskracht van het kijken naar bekwame atleten die het tegen elkaar opnemen in fysieke wedstrijden bestaan. Ook de beroemdheidsstatus van topatleten en de commercialisering van sport kunnen gezien worden als een voortzetting van de oude Romeinse traditie om succesvolle gladiatoren te verafgoden. Cruciaal is echter dat de studie van de gladiatorenspelen heeft bijgedragen aan ons begrip van de Romeinse geschiedenis en archeologie. 

Onderzoek naar het Colosseum en andere arena's, maar ook naar de artefacten en inscripties die bij de spelen hoorden, heeft waardevolle informatie opgeleverd over de sociale, economische en politieke dynamiek van het Romeinse Rijk. Deze kennis helpt ons om de complexe en fascinerende beschaving die de Mediterrane wereld eeuwenlang domineerde beter te begrijpen.